|
 |
| HT Bülteni Yıl: 2022 Sayı: 8 |
|
Dr. ÇaÄŸlar Kaya Edirne Sultan 1. Murat Devlet Hastanesi Kardiyoloji Bölümü, Edirne Covid-19 hastalığı Aralık 2019’da Çin’in Wuhan Kentinde SARS-CoV-2 RNA virüs ile iliÅŸkili akut solunum yolu hastalığı olarak ortaya çıktı. Çok geçmeden tüm dünyada hızla yayılarak küresel bir salgın olarak devam etti. 31 Aralık 2021 tarihi itibariyle tüm dünyada 280 milyon, ülkemizde de 9 milyonun üzerinde vaka saptandı (1).  Dünyanın her yerindeki bilim insanları hastalıkla mücadele etmek için birtakım zorluklarla karşılaÅŸtılar. Hastalığın kontrolünde birçok ilaç denenmiÅŸ ve aşılarla kontrol altına alınmaya çalışılmıştır. Salgının baÅŸlangıcından günümüze kadar Covid-19 hastalığının kardiyovasküler sistem hastalıkları ile iliÅŸkisi birçok kez tartışılmış olup hastalığın kontrolü için kullanın tedavi yöntemleri ve hastalığı önlemedeki aşılar da kardiyovasküler yan etkileri açısından bir o kadar gündemdeki yerini korumuÅŸtur. 26 Kasım 2021 tarihiyle Dünya SaÄŸlık Örgütü (DSÖ) tarafından acil kullanım onayı almış yedi aşı (Pfizer/BioNTech Comirnaty, The SII/COVISHIELD ve AstraZeneca/AZD1222 aşıları, Janssen/ Johnson & Johnson, Moderna (mRNA 1273), Sinopharma aşısı, Sinovac-CoronaVac, Bharat Biotech BBV152 COVAXIN aşısı) bulunmaktadır (2). Ayrıca ülkemizin de içinde bulunduÄŸu yirmi beÅŸten fazla aşı da ulusal acil kullanım onayları alınarak kullanılmaya baÅŸlanmış ve geliÅŸtirilmekte olan da birçok aşı bulunmaktadır (3). 31 Aralık 2021 tarihi itibariyle tüm dünyada 9.2 milyar doz, ülkemizde 130 milyon doz Covid-19 aşısı uygulanmıştır (1) Aşıların lokal yan etkileri dışında sistemik olarak yan etkileri de geliÅŸebilmektedir ve kardiyovasküler sistemde bundan etkilenmektedir. Literatürde ülkelerin kendi veri tabanlarından elde edilen veriler ve birçok olgu sunumlarıyla kardiyovasküler yan etkiler bildirilmeye çalışılmıştır. Åžimdiye kadar aşıların kalp ve damar hastalıkları iliÅŸkili yan etkileri trombotik ve embolik yan etkiler ya da perikardit ve miyokardit dışında net bildirilmese de Avrupa ilaç ajansının kayıtlı verilerinde kardiyovasküler yan etkilerin çok daha fazla olduÄŸu dikkatli çekmektedir (4). Özellikle Dünya SaÄŸlık Örgütü veri tabanları bu konularda yol gösterici olmuÅŸtur. Tüm dünyada genellikle Pfizer/BioNTech Comirnaty, AstraZeneca/AZD1222 aşıları, Janssen/ Johnson & Johnson, Moderna ve sinovac (coronavac) aşıları yaygınlıkla kullanıldı.  Yakın zamanda Kaur RJ ve ark. DSÖ’nin ilaç güvenliÄŸi veri tabanı (Vigibase) deÄŸerlendirerek yapmış olduÄŸu ve 15 Aralık 2020 ve 24 Ocak 2021 tarihleri arasında üç Covid-19 aşısından BNT162b2 Pfizer, AstraZeneca ve Moderna uygulanmasından sonra bildirilen tüm şüpheli kardiyovasküler yan etkileri içeren çalışmasında, belirtilen tarihler arasındaki bildirilen 4863 (4201 BNT162b2 Pfizer, 262 AstraZeneca ve 400 Moderna) kardiyovasküler yan etki deÄŸerlendirilmiÅŸtir (5-6). Bu çalışmada en sık yan etkiler çarpıntı, taÅŸikardi, hipertansiyon (HT) (%5,82), hipotansiyon olarak dikkati çekmektedir (Tablo 1). Aynı zamanda hipertansiyon (HT) ve hipertansif acil durumlar hemen hemen tüm yaÅŸ grupları ve cinsiyetlerde aşı kullanımı ile iliÅŸkilendirilmiÅŸtir (5). Ancak bu analiz tamamen hasta bildirimine baÄŸlı olduÄŸu için sonuçlarının güvenirliÄŸi tartışmalıdır.
Tablo 1. Covid-19 aşılarına baÄŸlı bildirilen kardiyovasküler yan etkiler (Kaynak 5’ten düzenlenerek alınmıştır) Günlük klinik pratiÄŸimizde de kardiyoloji polikliniklerinde Covid-19 aşısı sonrası özellikle çarpıntı ve kan basıncında yükselme ve hipertansiyon ÅŸikayetleri ile gelen hastaların olduÄŸunu hepimiz sıklıkla görmekteyiz. Literatürde de bu duruma dikkat çeken yayınlar her geçen gün artmaktadır. Aşılamada ilk kullanılan ve dolayısıyla daha fazla denenen aşı Pfizer/BioNTech olması nedeniyle en çok vaka bildirimleri de bu aşı ile ilgili olmuÅŸtur. Nitekim Europian Journal of Internal Medicine’de yayınlanan, saÄŸlıkçılar arasında yapılmış ve iki doz Biontech Corminatry aşısı olmuÅŸ 113 gönüllünün katıldığı anket çalışmasını içeren bir yazıda, birinci doz sonrası %13’ünde, ikinci doz sonrası %27’sinde kan basıncında en az 10 mmHg artış olduÄŸu görülmüş. Aynı zamanda iki doz aşı olan 113 hastadan Covid-19 hastalığını da geçirmiÅŸ olanlarda olmayanlara göre kan basıncında yükselme sıklığının daha fazla olduÄŸu da saptanmıştır (%23ve %3, p:0.002) (7) Meylan ve ark.’nın yayınlamış olduÄŸu 9 vakalık seride aşı sonrası evre 3 HT geliÅŸtiÄŸi gösterilmiÅŸtir. Bu seride 8’i BNT162b2 Pfizer/Biontech aşısı, 1’i mRNA-1273 Moderna aşısı ile aşılandığı gözlenmiÅŸtir. Ancak bu hastaların 8’inin zaten altta HT olduÄŸu ve yaÅŸlı grupta olması nedeniyle  HT açısından risk grubuna girmekte olduÄŸu da ayrıca belirtilmiÅŸtir (8). Astrazeneca (vaxzevria) firmasının yan etki bildirimi iliÅŸkili vaka serilerinde 15 Aralık 2021 itibariyle 1021 hipertansiyon 345 kan basıncında yükselme 15 hipertansif kriz olarak bildirimi yapılmıştır (9). Ayrıca bu geliÅŸen hipertansif tablo aşı sonrası erken dönemde hipertansif krize yol açabilmektedir. Literatürde de Moderna aşısı sonrası hipertansif kriz geliÅŸerek intrakraniyel kanamaya kadar varan durumlara yol açabildiÄŸi de bildirilmiÅŸtir (10). Lehmann K.J. tarafından yapılan, Avrupa ilaç ajansı verilerine göre yapılan ve COVÄ°D-19 aşılarının kardiyovasküler yan etkilerini deÄŸerlendiren yazısında Pfizer/BioNTech aşısı olanlarda kan basıncında yükselme ve hipertansiyon ile iliÅŸkili durumlar %2,9 olarak belirtilmiÅŸtir. Aynı zamanda tüm yaÅŸ gruplarında hipertansiyon ve taÅŸikardinin yüksek olduÄŸuda gözlenmiÅŸtir (11). En çok kullanımı bildirilen aşı olan Pfizer/BioNTech aşısı SARS-Cov-2 virüsünün spike proteinleri Anjiyotensin converting enzim-2 (ACE-2) reseptör aktivitesi azalması ve Anjiyotensin 1-7 yolağında düşüş mevcut kan basıncındaki yükselme, taÅŸikardi ve hipertansiyon ile iliÅŸkili olabileceÄŸi düşünülmüştür (7).  Ancak yan bu yan etkilerin aşı sonrası kısa sürede ortaya çıkmış olması bu patofizyolojik süreçten bağımsız olduÄŸunu düşündürmekttedir. Yakın bir zamanda Tan TL ve ark. yapmış olduÄŸu Pfizer/Biontech aşısı birinci ve ikinci doz 15 dakika öncesi ve sonrası tansiyon takibinin yapıldığı çalışmada sistolik, diyastolik, ortalama ve nabız basıncı deÄŸerleri kaydedilmiÅŸtir. Birinci doz sonrası kan basıncında yükselme (>20mmHg) %5,2 iken ikinci doz sonrası sistolik kan basıncında (>20mmHg) artışın %3,1 azalmanın ise %11,1 olduÄŸu da görülmüştür. Bu çalışma da ilginç bir ÅŸekilde birinci doz sonrası diyastolik kan basıncında 10 mmHg fazla azalmanın %25 hastada olduÄŸu da gözlenmiÅŸtir. Çalışmanın genelinde birinci doz sonrası hastaların dörtte birinde diyastolik kan basıncında geçici azalma ve üçte birinde de nabız basıncında geniÅŸleme görülmüş olup bu durum ikinci doz sonrası aynı oranda seyretmemiÅŸtir. Aynı çalışmada diyastolik kan basıncında ki bu azalmanın da kardiyovasküler mortaliteyi arttırabileceÄŸi de vurgulanmıştır. Bu çalışmada kan basıncı artışı aşıdan önce Covid 19 öyküsü olan kiÅŸilerde daha sık görülmüştür (11). Literatür deÄŸerlendirmesinde hemen hemen tüm aşılarla iliÅŸkili benzer yan etkiler bildirilmiÅŸ olsa da düşük oranlardaki ölümcül seyreden hipertansif ataklar dışında tüm aşıların hipertansiyon açısından kolay tolere edilebilir olduÄŸu bildirilmiÅŸtir. Yaygın kullanımı nedeniyle Pfizer/BioNTech aşısında daha yüksek oranlar anlamlı gibi gözükse de, kiÅŸilerin komorbiditeleri, emosyonel stres durumları, aÄŸrı,  kullandıkları ek ilaçları ya da aşıların içindeki ek maddelere karşı geliÅŸen reaksiyonları olmak üzere bir çok faktör kan basıncı yüksekliÄŸi ve hipertansiyonda rol oynayabilir. Aşı uygulanan bireylerin kan basıncı artışı yönünden takibi düşünülmelidir. Klinik pratiÄŸimize yansıyan bu durumun daha kapsamlı çalışmalarla desteklenerek daha net sonuçlar elde edilmesi gerekmektedir. Kaynaklar
|
| 2025 © Bu sitenin tüm haklarý Türk Kardiyoloji Derneðine aittir. |